Fay hatları üzerindeki ülkeler için depremler, en az yağmurlar kadar doğanın bir gerçeği. Hiç şüphesiz Japonya etrafını çevreleyen ateş çemberi faylarından dolayı bu doğa olayını en sık ve en büyük ölçekte yaşayan ülkelerin başında geliyor. Neyse ki Japon devletinin büyük girişimleri ile 6 ve üzerindeki depremlerde yapılardan kaynaklı ölümler ve yaralanmalar neredeyse yok denecek kadar az durumda. Hepimiz 11 Mart 2011’de 9.0 büyüklüğündeki olağanüstü Japonya depreminde Tokyo’da beşik gibi sallanan fakat sapasağlam duran gökdelenlerin görüntülerini hayranlıkla izledik. Böyle bir depremin Türkiye’de gerçekleşmesi durumunda nelerin olabileceğini düşünmek bile istemeyiz. Son zamanlarda Türkiye’de sıklıkla yaşanan depremler, nasıl oluyor da Japonlar depremler ile mücadelede bu seviyeye geldiler sorusunu akıllara getiriyor. Gelin Japonların bu uzun yıllar süren çabalarına hep beraber bir göz atalım:

Depreme dayanıklı binalar

İnsanların güvenliğinden emin olmak için ilk olarak depremlerde ölüm ve yaralanmalara en çok neden olan binalardan işe başlamak gerekiyor. Bunu yapabilmenin yolu binaların daha inşaat aşamasındayken her türlü sallantıya dirençli olacak şekilde güçlendirmektir. Bu sayede büyük şiddetteki deprem, binaları vursa bile kolay kolay çökertemez.

Japonya’da uzun yıllardır yeni yapılan tüm binalar devletin düzenlediği katı kurallardan geçmek zorunda. Yeni yapılan binalardan Japon devletinin beklediği temelde iki şart var: Binayı yapan müteahhit ve mühendisin 100 yıl boyunca bu binanın herhangi bir depremde çökmeyeceğinin garantisini vermesi, ikincisi ise binanın yapımından itibaren 10 yıl boyunca her hangi bir hasarın oluşmaması. Ayrıca, bina yapımında kullanılacak malzemeler devlet yetkilileri tarafından katı kurallar ile belirleniyor. Malzemelerin hemen hemen hepsi kolay kolay kırılganlık göstermeyecek özellikte olmasına dikkat ediliyor. Bu kriterleri sağlayamayanların Japonya’da bina yapma ruhsatı alması söz konusu bile değil. Sonuç olarak, bu düzenlemeler ile insanların içerisinde bulunduğu binalar deprem esnasında dışarıdan daha güvenli hale getirildi.

Deprem erken uyarı sistemi

Japonya’daki tüm akıllı cep telefonları deprem ve tsunami erken uyarı sistemi ile adapte olmuş durumdadır. Bu sayede deprem dalgaları o bölgedeki insanları vurmadan 5-10, yerine göre 15 saniye önceden cep telefonları yüksek sesli bir alarm veriyor ve ardından bir ses deprem bitimine kadar “Jishin desu! Jishin desu” (Türkçesi; Deprem oluyor! Deprem oluyor) diye tekrarlıyor. Bu erken uyarı sistemi ile insanların deprem dalgaları kendilerini vurmadan bir kaç saniye öncesinde güvenli noktalara gidip hayat üçgeni oluşturması amaçlanıyor.

Japonya okyanusta bir ada ülkesi olduğundan en büyük sorun tsunamiler. Bunun için de tsunami erken uyarı sistemi 10 dakika önceden sahil kıyılarında bulunan insanları, tsunaminin geleceğini cep telefonlarına gönderdiği acil alarm mesajı ile uyarıyor. Peki bunun alt yapısı nasıl hazırlandı? Japon meteoroloji ajansı ülkedeki sismik hareketleri ölçen 200’den fazla istasyon inşa etti. Japon doğal afetleri önleme bakanlığı ülke çapında 800 tane erken uyarı sistemi istasyonu kurdu. Tüm bu sismik istasyonlardan gelen veriler anlık olarak erken uyarı sistemindeki bilgisayar yazılımları tarafından boyutu ve zamanı analiz edilip bu dalgalardan etkilenecek bölge insanlarının cep telefonlarına acil alarm mesajı olarak gönderiliyor. Bu sayede depremin olduğu bölgedeki vatandaşlar güvenlik önlemlerini sallantıdan bir kaç saniye önceden alabiliyorlar. Türkiye gibi aktif fayların üzerinde konumlu bir deprem ülkesinde Kandilli, GSM operatörleri ve devletin yetkili kurumları bu sistemi oluşturup halkın hizmetine sunmalılar.

Kapsamlı doğal afetten korunma sistemi

Depremler gibi doğal afetlerin zararlarını azaltmak amacıyla Japon hükûmeti, toplumu bilinçlendirmek için büyük çabalar sarf ediyor. Acil durum bölümleri kurarak doğal afette halkın nasıl davranması konusunda eğitimler veriliyor.  Özellikle acil durum çantasının nasıl hazırlanması gerektiğini, deprem sırasında ve sonrasında neler yapılması hususunda herkese ulaşacak şekilde halk eğitim günleri düzenleniliyor. Her ev sahibinin evinde acil durumlarda el fenerleri, ilaçlar, battaniye, maskeler, halatlar ve üç gün yetecek kadar gıdanın olduğu bir çantanın olması konusunda uyarılarda bulunuluyor.

Bunun yanı sıra doğal afetlerde toplanma merkezleri belirleniliyor. Bunlar genelde okulların jimnastik salonları oluyor ve içerisinde kask, battaniye, el fenerleri ve yetecek kadar gıda bulunuyor. Afet sonrası evine dönemeyecek insanlar bu merkezlerde temel ihtiyaçlarını giderebilir ve kalabilirler.

Doğal afetten korunma farkındalığı

Japon hükûmeti, halkın depremler ve tsunami hakkında yeterli bilgiye sahip olması adına önemli adımlar atıyor. Her yıl toplanma merkezlerinde veya halka açık yerlerde bu konuda konferanslar düzenleniliyor ve halkın katılımı sağlanılıyor.

Okullarda deprem eğitimi ve tatbikatları ana okulundan başlıyor. Her yıl üniversiteler dahil Japon eğitim sisteminde bulunan tüm okullar büyük ölçekteki bir depremde nasıl davranılacağına yönelik tatbikatlar düzenliyor. Japonya’da eğitim aldığım üniversite de her yıl nisan ayı gibi mutlaka büyük deprem tatbikatı yapardık. O zaman aynı şeylerin her yıl yapılmasının anlayamamıştım. Aradan zaman geçtikçe fark ettim ki her yıl tekrarlanarak yapılan bu tatbikatlar insanların büyük depremler karşısında soğuk kanlı kalmasını ve nasıl davranması gerektiğini bir alışkanlık haline getiriyor.

Ev hanımları

Ev hanımları Japonya’da deprem ve doğal afetlerden korunmada en önemli rolü oynayan kesim. Bir deprem olduğunda genelde doğal gaz ve elektrik hatları önemli tehlike oluşturuyor. Bu yüzden ev hanımları deprem olacağına yönelik erken uyarı sisteminden mesaj  geldiği anda mutfağa koşup doğalgazı ve elektrik akımını kapatmaları yönünde eğitimlere tabii tutuluyorlar. Ayrıca, kapalı kapıları açmaları konusunda da bilgilendiriliyorlar çünkü büyük depremde bunları açmak zor olacaktır. Japon ev hanımlarının bir başka önemli görevi, acil durum çantasını kontrol etmeleri, hasar gören veya tarihi geçmiş ürünleri yenilemeleridir.

Tüm Japon halkı büyük bir deprem olduğunda tavanda asılı bulunan avize gibi malzemelerden kesinlikle uzak durulması gerektiğinin farkındalar çünkü büyük bir depremde bunlar pencereler gibi kırılıp ciddi yararlanmalara sebebiyet verirler. Ayrıca Japonlar sallantılarda düşme ihtimali olan vitrin, dolap gibi yapıları da duvarlara, taban veya tavanlara sabitliyorlar.

İşyerleri, alışveriş merkezleri, meydanlar gibi kalabalıkların bulunduğu yerlerde büyük ölçekte bir doğal afette nasıl davranacaklarına dair yönlendirmeler bulunmaktadır.

Japonlar uzun süren bu çabalar sonucunda 6 ve üzerindeki depremlerdeki can ve mal kayıplarını hemen hemen yok denecek seviyeye getirmeyi başardılar. Japonlar için tek sorun, deprem sonrası oluşan büyük ölçekteki tsunamiler. Onlara da bir çözüm bulurlarsa depremler Japonlar için yağmurlardan farksız doğa olayları haline gelecektir.

Kaynakça: Japan vs Earthquakes: How to Prepare for Disasters | Japaninfo